Rapport - Managing academia. Access, professional appreciation and institutional influence in Dutch academic management roles

Toegang, motivatie, waardering, macht en invloed
Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) heeft in samenwerking met de Universiteiten van Nederland (UNL) onderzoek laten uitvoeren naar academisch management binnen Nederlandse universiteiten. Het onderzoek, dat is uitgevoerd door onderzoekers verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, richt zich op de verschillende managementrollen die academici vervullen, hoe zij toegang krijgen tot deze functies, hun drijfveren om hierin actief te zijn en hoe zij waardering, macht en invloed binnen deze rollen ervaren. Op basis van de bevindingen zijn aanbevelingen opgesteld om beleid en werkwijzen rondom academisch management toekomstbestendig en inclusiever te maken.

De onderzoeksopzet kort toegelicht
Het onderzoek is uitgevoerd in drie fasen. Allereerst zijn 12 semigestructureerd interviews afgenomen met academici in leidinggevende functies, om inzicht te verkrijgen in de organisatie en beleving van academisch management. Vervolgens is een survey uitgezet onder alle universitair (hoofd)docenten en hoogleraren van de veertien Nederlandse universiteiten, resulterend in 3.094 volledig ingevulde vragenlijsten (respons 21,6%). Tot slot zijn de bevindingen nader verdiept in drie focusgroepen met academici die managementposities bekleden. Deze gemengde methodologie maakt het mogelijk zowel patronen op sectorniveau vast te stellen als contextuele duiding te geven aan de ervaringen van academisch management.

Kernbevindingen

Brede participatie in managementrollen
Meer dan twee derde van de bevraagde academici vervult een managementrol, variërend van posities op facultair of departementaal niveau tot het uitvoeren van specifieke taken in commissies en raden. Daarbij geldt hoe hoger op de academische ladder, des te vaker een formele positie wordt bekleed. Zo hebben hoogleraren vaker een officiële managementfunctie, terwijl met name universitair docenten relatief vaak betrokken zijn bij managementtaken.

Gender- en internationaliteitsverschillen
Hoewel de genderverschillen relatief klein zijn, tekenen zich duidelijke patronen af. Mannen bekleden vaker formele managementposities met gezag en tijdsbudget, terwijl vrouwen relatief vaker managementtaken uitvoeren met minder formele status en erkenning. Daarnaast zijn internationale academici ondervertegenwoordigd in leidinggevende functies, hetgeen wijst op een relatief beperkte toegankelijkheid van deze rollen.

Toegang via gesloten procedures
De weg naar academisch management verloopt veelal via gesloten benoemingsprocedures. Met name op departementaal niveau worden functies ingevuld door persoonlijke benadering of interne aanwijzing, zonder open selectie. Dit gebrek aan transparantie kan ongelijke toegang in de hand werken en inclusie belemmeren.

Motivatie voor academisch management
Academici worden vooral gedreven door drie motieven: een gevoel van plichtsbesef, de wens om bij te dragen aan verbetering van de organisatie, en mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling. Daarbij blijken mannen vaker plichtsgevoel te noemen, terwijl vrouwen vaker persoonlijke ontwikkeling als motivatie aangeven.

Ervaren waardering en loopbaanperspectief
Academici met managementrollen op facultair niveau ervaren doorgaans meer erkenning in termen van tijd, middelen en zichtbaarheid dan collega’s met managementrollen op departementaal niveau. Tegelijkertijd is er brede scepsis of managementtaken daadwerkelijk bijdragen aan loopbaanontwikkeling. Vrouwen rapporteren daarbij gemiddeld minder sociale erkenning van leidinggevenden en collega’s dan mannen.

Macht, invloed en sociale veiligheid
Het onderzoek laat zien dat de perceptie van invloed ongelijk verdeeld is. Mannen geven vaker aan meer invloed te hebben op beleid, financiën en benoemingen. Bovendien is sociale veiligheid een terugkerend thema: ongeveer de helft van de academici met een managementrol werd in het jaar voorafgaand aan de survey benaderd over situaties van sociale onveiligheid, en ruim een kwart geeft aan getuige geweest te zijn van ongewenst gedrag. Vrouwen rapporteren dit vaker dan mannen. Vaak blijft de opvolging beperkt tot informele acties, zoals het bieden van emotionele steun of het bespreken van de situatie met betrokkenen, terwijl structurele of formele maatregelen minder vaak worden genomen. Opvallend daarbij is dat mannelijke leidinggevenden vaker rapporteren acties te verbinden aan meldingen van sociale onveiligheid dan hun vrouwelijke collega’s.

Aanbevelingen

Op basis van de uitkomsten doen de onderzoekers een aantal aanbevelingen om het academisch management toekomstbestendig en inclusiever te maken.

Formele en transparante benoemingsprocedures
Allereerst benadrukken zij het belang van formele en transparante benoemingsprocedures voor alle managementrollen binnen faculteiten en departementen. Alleen op die manier kan de toegang tot dergelijke functies gelijker en eerlijker worden georganiseerd en wordt diversiteit daadwerkelijk bevorderd.

Mentoring, begeleiding, middelen
Daarnaast wordt gepleit voor zowel formele als informele vormen van mentoring en begeleiding. Dit stelt academici in staat om weloverwogen keuzes te maken over hun loopbaan en de rol die management daarin kan spelen, passend bij hun ambities en carrièrefase. Essentieel daarbij is dat universiteiten voldoende middelen beschikbaar stellen, waaronder tijd en erkenning, zodat leidinggevenden hun taken op een kwalitatief hoogwaardige manier kunnen uitvoeren.

Verdere professionalisering academisch leiderschap   
Verder adviseren de onderzoekers te investeren in structurele scholing en professionele ontwikkeling op het gebied van leiderschap en inclusief management. Het ontwikkelen en waarderen van diverse perspectieven is daarbij onmisbaar, evenals regelmatige feedback, evaluatie en rekenschap.

Sociale veiligheid en academisch management verbonden
Een ander aandachtspunt betreft sociale veiligheid. Academici in leidinggevende functies dragen een gedeelde verantwoordelijkheid voor een sociaal veilige werkomgeving en het signaleren en aanpakken van sociaal ongewenst gedrag. Zij dienen te beschikken over de vaardigheden om dit effectief te doen en om een cultuur van veiligheid en vertrouwen te bevorderen.

Continue dialoog
Tot slot benadrukken de onderzoekers dat deze aanbevelingen alleen effect sorteren als zij in samenhang en via een systemische aanpak worden geïmplementeerd. Reeds ingezette veranderingen in het kader van Erkennen & Waarderen kunnen hierbij een goed aanknopingspunt zijn. Universiteiten en hun koepelorganisatie UNL spelen hierin een centrale rol door een continue dialoog te faciliteren over inclusief academisch management. Ook wordt gepleit voor toekomstig longitudinaal onderzoek om de effecten van managementrollen op de loopbaanontwikkeling van academici te volgen en om inzicht te krijgen in welke organisatiepraktijken daadwerkelijk bijdragen aan een inclusieve en veilige werkcultuur.

Oproep   
Het LNVH benadrukt dat dit onderzoek tot stand kwam in een andere tijdsgeest dan waarin het nu wordt gepresenteerd. De Nederlandse universiteiten staan op dit moment voor grote uitdagingen: ingrijpende bezuinigingen, een politiek klimaat dat wetenschappelijk werk onvoldoende waardeert, en internationale ontwikkelingen die de academische vrijheid onder druk zetten – met name rond thema’s als sekse, gender, diversiteit en inclusie. Dit onderzoek laat zien hoe snel de omstandigheden kunnen veranderen en hoe belangrijk moed, daadkracht en volharding zijn, vooral van leidinggevenden in de sector. Het LNVH roept bestuurders en beleidsmakers op deze kwaliteiten te tonen en de aanbevelingen in dit rapport ter harte te nemen. Het netwerk zal zich de komende periode actief inzetten om de bevindingen en aanbevelingen breed onder de aandacht te brengen en rekent op een sectorbrede inzet voor een inclusieve en toekomstbestendige academische werkcultuur.

• Download het rapport hier. 
• Click here to find this information in English. 

Over het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren
Het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) is een netwerk-, kennis- en belangenbehartigingsorganisatie met meer dan 1800 aangesloten vrouwelijke universitair hoofddocenten en hoogleraren. Het LNVH zet zich in voor een evenredige vertegenwoordiging van vrouwen in de wetenschap, de verbetering van de positie van alle vrouwen in de wetenschap, ongeachte achtergrond, en een inclusieve en veilige academische werkomgeving waarin gelijke beloning de norm is. www.LNVH.nl

LNVH-onderzoeksprojecten
Het LNVH laat in opdracht en in landelijk vergelijkend perspectief onderzoek uitvoeren naar onderwerpen die bijdragen aan het creëren van een toekomstbestendige, sterke en innovatieve wereld van onderwijs en wetenschap. Dit doen wij om de sector te voorzien van op onderzoeksbevindingen gebaseerde informatie die betrekking heeft op de Nederlandse context. Zo kunnen we instellingen, koepelorganisaties, ministeries, funders en andere belanghebbenden van mogelijkheden voorzien beleidsaanpassingen en initiatieven te ontwikkelen of bestuurlijke afwegingen te maken op basis van diezelfde onderzoeksbevindingen, en te kunnen navigeren van gesprekken die dikwijls op basis van aannames worden gevoerd, naar een evidence-based, oplossings- en actiegerichte uitwisseling.

Gezien de missie van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren om intersectionele gendergelijkheid in de academische wereld te bevorderen en te ondersteunen, wordt er in onze onderzoeken expliciet aandacht besteed aan mogelijke genderverschillen in de bevindingen.

Wij zijn ons ervan bewust dat gender geen binair gegeven is. Conform onze vaste werkwijze houden wij hier in onze onderzoeksrapporten rekening mee. Waar de omvang van de groep dit toelaat, worden de resultaten uiteraard afzonderlijk weergegeven. Tegelijkertijd geldt dat de aantallen academici die zich identificeren als non-binair of bi-gender in dit onderzoek nog te klein zijn om in alle analyses statistisch verantwoorde uitspraken te kunnen doen.

Over de auteurs van het onderzoek
Dit onderzoek werd in opdracht uitgevoerd door prof. dr. Laura den Dulk, hoogleraar Public Administration in Employment, Organization, and Work-Life Issues, dr. Daphne van Helden, universitair docent Organization and Management en dr. Samantha Metselaar, postdoctoraal onderzoeker, allen verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Over de Universiteiten van Nederland
De maatschappelijke taak van universiteiten is het geven van hoogwaardig academisch onderwijs en het verrichten van hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek om daarmee te bouwen aan een sterke kennissamenleving. Belangrijke wetenschappelijke vragen voor de samenleving worden bestudeerd en zo mogelijk opgelost. Kennis wordt gecreëerd om tot innovatie te komen. Zo dragen de universiteiten bij aan een krachtige samenleving waarmee Nederland internationaal een vooraanstaande positie behaalt en behoudt. In Universiteiten van Nederland (UNL)-verband laten de universiteiten aan de buitenwereld zien hoe zij vormgeven aan hun maatschappelijke taak, formuleren ze gezamenlijke ambities rond wetenschappelijk onderwijs en onderzoek en lobbyen zij voor de randvoorwaarden die nodig zijn om deze ambities te verwezenlijken. www.universiteitenvannederland.nl

Dit onderzoek kan als volgt geciteerd worden: Van den Dulk, Van Helden, Metselaar & LNVH (2025). Mana­ging Academia: Access, Professional Appreciation, and Institutional Influence in Dutch Academic Manage­ment Roles. Utrecht, LNVH.